Kans op ontmoeting met de patrijs in Twenterand 2024
De patrijs is de kleinste hoenderachtige die in Nederland als standvogel voorkomt. Ze zijn ongeveer 30 cm groot als ze rechtop staan. Maar ze drukken zich vaak, waardoor ze veel kleiner lijken. De vleugellengte is 15 centimeter. Vliegen gaat eerst gepaard met flink wat kabaal, waarbij de patrijzen met snelle vleugelslag zich uit de voeten maken. Daarna zeilt de patrijs vaak met tussenpozen tijdens de vlucht, waarbij de patrijs met gestrekte vleugels door het luchtruim glijdt. Om vervolgens toch weer zo snel mogelijk te landen en op te gaan in de omgeving.
Tot 1996 werd er nog op patrijzen gejaagd in Nederland, elk najaar vanaf half september. Maar door de gestage terugloop van de patrijzenstand is toen een jachtverbod ingevoerd. Sindsdien loopt de stand nog verder terug. Akkerranden en ander bermbeheer en keverbanken kunnen bijdragen aan een verbeterde patrijzenstand. De patrijs is ook wel een symboolvogel voor alle akkervogels, in die zin een beetje de panda van de akkervogels. Patrijzenprojecten met akkerranden en bloembokken of keverranden hebben ook een positief effect op bijv. leeuweriken, geelgorzen en putters.
Het leven van de patrijs
Patrijzen vormen in het voorjaar een paartje (een koppel). Na het broedseizoen vormen patrijzen met de jongen als gezin een hechte groep (een klucht) tot aan het volgende voorjaar. Belangrijk is het om gezamenlijk de winter door te komen. In het volgende voorjaar vormen de patrijzen nieuwe koppeltjes en begint het proces opnieuw. Patrijzen die leven op akkers en weilanden houden zich veelal schuil, bijna altijd drukkend op de grond. Soms woelen ze de bovenlaag om of krabben een kuiltje in de grond, waarbij ze al krabbend en draaiend aan de rand van het kuiltje naar iets eetbaars zoeken. Maar ook is het een lekker zandbadje tegen parasieten. Of ze schuiven min of meer door het gras of graan en pikken de topjes van het gewas. Patrijzen voeden zich met zaden, insecten en kleine ongewervelden.
Als je ’s morgens een klucht hebt ontdekt, dan zie je in de loop van de dag dat die klucht weinig afstand aflegt. Hun schutkleur is vaak wel weer voortreffelijk, zodat ze door niet veel mensen worden opgemerkt. Als het gewas iets langer is zie je geen patrijs meer of hoogstens de patrijs die de wacht houdt. In een klucht houdt altijd wel één patrijs de omgeving in de gaten. Bij onraad waarschuwt deze patrijs de anderen en ze zullen onmiddellijk in elkaar duiken en roerloos het gevaar afwachten. Mocht het gevaar onafwendbaar dichtbij komen, dan stuiven alle patrijzen vrijwel gelijk met een hoog geklapwiek de lucht in om zo’n honderd meter verder zich te laten vallen en al rennend dekking te zoeken.
Eieren
Patrijzen die eieren leggen hebben imponerende hoeveelheden eieren voordat ze gaan broeden. Tot twintig eieren is geen uitzondering. Maar zestien of zeventien eieren zijn heel gewoon. Mocht het legsel mislukken dan wordt nog wel eens een kleiner vervolglegsel geproduceerd. Om twintig eieren te leggen en ze vervolgens uit te broeden is een patrijzenpaar toch bijna twee maanden zoet. Om al die eieren te produceren schijnt het hennetje ook weer meer op eiwitrijk dierlijk voedsel over te gaan. Alleen het hennetje broedt, terwijl het mannetje in de buurt de wacht houdt. In mei en juni en begin juli zie je daarom wel vaak één patrijs en meestal op dezelfde plaats. Vrijwel altijd is dat een haantje die op gezinsuitbreiding wacht. Op plekken waarbij de beschutting optimaal is kan er succesvol gebroed worden. Daarna blijft de kwetsbaarheid nog enkele weken duren totdat de kuikens kunnen vliegen. Ze kunnen slachtoffer worden van predatie. Andere problemen zijn nattigheid, kou en stortbuien in de periode dat de kuikens klein zijn. Ook kunnen patrijzen slachtoffer worden van boerenwerkzaamheden zoals bijv. grasmaaien of sloten uitmaaien. Ook waterschappen zullen broedende patrijzen verstoren met het schonen van sloten en taluds.
Voor nog veel meer informatie over de patrijs verwijzen we u graag naar het boek ‘Patriezen langs wieken en dieken’ van Harm Jan Kerssies. Deze is voor €25 te bestellen via hj.kerssies@outlook.com